2.Gaia: Iraultza politikoak

1.Lehen haustura: Amerikako Iraultza

Gatazkaren iraultza

Amerikako Iraultza Ingalaterra Berriko kolonoen eta Britania Handiaren arteko gatazka izan zen. Koloniek ekonomia-sistema propioa garatu zuten.

Tentsio politikoa aregaotu egin zen. Kolonoek autonomia handi samarra zuten eta zergak ordaindu behar zizikioten Britaniar Handiari.

Hori dela eta, zergen gatazka sortu zen. 1764tik 1766ra bitartean, Jurgi III.a erregea zenbait lege indarrean jartzen saiatu zen. 1773an, Ingalaterrako gobernuak Tea Acts legeak aldarrikatu zituen.

Independentzia Gerra (1775-1783)

Politikaren alorrean, Thomas Jeffersonek, Amerikako Iraultzaren ideologoak Virginiako Eskubideen Aldarrikapena idatzi zuen (1776).

AEBren Independentzia Aldarrikapenaren oinarria zen. 1776ko uztailaren 4an sinatu zen AEBren independentzia.

1783an, Versaillesko Bakea Sinatu zen.

2.Frantziako Iraultzaren hasiera

Frantziaren egoera, Iraultza aurretik

1789.urtearen hasieran, Frantzia potentzia handia zen. Herrialdeak arazo larriak zituen.

• Estamentuzko gizartea
• Ekonomia krisi-egoeran zegoen 1780tik, etenik gabe. Matxinada-giroa sortu zen kleroaren eta nobleziaren aurka.
• Krisiaren beste alderdi bat Ogasunaren defizita zen.
• Politikan ere, krisia zegoen. Luis XVI.a erregea babesa galduz joan zen herriaren eta pribilegiatuen artean.

Estatu Orokorren bilera

1783. eta 1788.urteen artean, Luis XVI.aren ogasun-ministroak ekonomia-krisia geldiarazten saiatu ziren.

Horretarako, handikien asanblearako deia egin zuen 1787an.

Ogasunaren egoera gero eta larriagoa zen; 1788an, porrota gertatu zen, eta erregeak irtenbide bakarra zuen: Estatu Orokorretara.

Estatu Orokorren bileraren aurretik, estamentu bakoitzak kexa-koaderno batzuk idazten zituen.

Aldi berean, burgesia politika-klubetan antolatuz joan zen; adibidez, Jakobinoen Klubean.

Frantziako Iraultzaren hasiera

Estatu Orokorretan, nobleziak eta kleroak botoa estamentuka ematea nahi zuten.

1. Pribilegiatuek 2 boto
2. Hirugarren estatuak boto 1.

Laster, hirugarren estauta ia Frantzia osoa ordezkatzen zuela ohartu zen. Diputatuen ustez, horrek are legitimotasun handiagoa ematen zien. Uztailean, Asanblea Nazionala eratu zuten.

Baina diputatuak Pilotalekuan bildu ziren eta zin egin zuten bilduta jarraituko zutela Konstituzio bat idatzi arte.

1789ko uztailaren 14an, ogia garestitzen ari zelako eta errgea Parisen tropak pilatzen ari zela entzun zutelako eta Bastillari eraso zioten Luis XIV.aren espetxe politiko zaharrari.

3.Antzinako Erregimenaren ezabatzea (1789-1792)

Eskubide feudalen aboliziorako dekretua onetsi zuten 1789ko abuztuaren 4an. Abuztuaren 26an, Gizakiaren eta Herritarraren Eskubideen Adierazpena idatzi zuten. Bi urtez lanean jardun eta gero, 1791ko Konstituzioa aldarrikatu zuten irailean, iraultza-prozesuaren bukaera.

• Politika-erregimena parlamentuzko monarkiak zen. Subiranotasun nazionala eta herritarren oinarrizko eskubideak onartzen ziren.
• Botereen banaketa: botere legegilea Asanblea Nazionalaren esku zegoen; botere betearazlea, erregeen eskuetan; eta judiziala, auzitegiek zuten.
• Asanblea sufragio zentsitario bidez hautatuko zen.
• Administrazioaren deszentralizazioa.

1791ko Konstituzioan, goi-burgesiaren helburuak nagusitu ziren eta iraultza hor geratzea nahi zuen. Herritar xeheak, sans-culotteak ez ziren ase, aldaketa sakonagoak nahi zituzteneta gizartean eta jabetzan. Erregeak eta pribilegiatuek ere ez zituzten aldaketa horiek onartu. Emigratuen presioagatik eta iraultza beren herrialdeetara hedatuko zen beldurrez. 1792ko abuztuaren 10ean, herriak mehatxuari erantzun zion, Tuileries jauregiari, errege-familiaren egoitzari, eraso egin zioten.

4.Frantziako Iraultzaren erradikalizazioa

Iraileko hilketak gertatu ziren: saus- culotteek Parisko espetxeei eraso egin eta preso zeuden erlijioso zein aristokratak hil egin zituzten. Konbentzioak Luis XVI.a epaitu zuen, traizioa leporatuta, eta gillotinan exekutatu zuten. Ingalaterra eta Espainia Frantziari gerra deklaratu zioten eta Lehen Koalizioa eratu zuten. Iraultza erradikalizatu egin zen. Auzitegi Iraultzaile Herri Salbazioko Batzordea eratu zuten.

Menditarren konstituzio demokratiko berria egin zuten. Robespierrek diktadore gisa jokatu zuen. Erregezale batek Marat hiltzeak eta ingelesek Toulon hiriari eta sotzeak Izualdia abiarazi zuten. Apurka-apurka, Robespierre babesa galduz joa zen. Thermidorraren 9ko estau-kolpea gertatu zen.

III.urteko konstituzioa idatzi zen. Gobernuaren ahultasuna zela, erregezaleek Borboiak berrezartzen saiatzeko unea zela pentsatu zuten, eta 1795ean, Vendimaireko matxinada eragin zuten.

5.Napoleonen Inperioa

Kontsulaldia erregimen pertsonalista zen. VIII.urteko Konstituzioa. Zenbait erreforma egin zuten. Legeak modernizatu zituen, kode zibilaren bidez, eta Frantziako ekonomia erreformatu: Frantziako Bankua eta merkataritza-kodea sortu zituen. Halaber, hezkuntza publikoa sustatu zuen.

Napoleonek Errepublika Inperio bihurtu zuen (1804). Hispano-frantsesak Trafalgarren porrota izan, frantziarren Austerlitzeko garaipenak Germaniako Erromatar Inperiom Santuaren amaiera eragin zuen. Tilsiteko bakea sinatu zen 1807.urtean. Errusiarekin aliatzea eta Britania Handia isolatzea. Portugalek ez zuen blokeoa onartu, Napoleonek herrialde hori inbaditzea erabaki zuen, eta Espainia ere inabditu zuen 1808.urtean. Napoleonek Errusia nbaditu zuen 1812an. Koalizioak Frantziako tropak garaitu zituen Leipzigeko Guduan 1813.urtean. Boterea ehun ehunez berreskuratu zuen, baina garaitu zuten Waterloon 1815.urtean. Santa Helenan hil zn.

6.Berrezarkuntza

Berrezarkuntzaren garaian, Antzinako Erregimeneko monarkek boterea berreskuratu zuten, eta Frantziako Iraultza inoiz gertatu izan ez balitz bezala jardun zuten.

Europako potentziak Berrezarkuntza sendotzen saiatu zien, aliantza-sisitema baten bitartez. Bi bloke sortu ziren:

• Aliantza Santua.
• Aliantza Laukoitzak.

7.Beste bolada iraultzaile bat(1820-1848)

1820an, 1830ean eta 1848an hiru iraultza-ziklo Europan. Bi ideologia: Liberalismoa eta Nazionalismoa.

1820an, lehen bolada iraultzailea gertatu zen. Espainian mugimendua hasi eta 1821.urtean greziarrak turkiarren mederaldiaren aurka matxinatu ziren. Matxinadaren ondorioz, Greziak independentzia lortu 1829.urtean.

1830ean bigarren bolada iraultzailea gertatu zen. Frantzia izan zen gune nagusia.

8.Hispanoamerikaren independentzia

• Elitea espainiarrak eta krioiloak ziren. Talde horretako kideak, nahiz eta ekonomia kontrolatu, ez zeuden pozik, espainiarrek politika eta zerga-bilketa kontrolatzen zutelako.
• Biztanleriaren zati handiena indioek, mestizoek eta beltzek osatzen zuten.

Krioiloak izan ziren liberalismoa eta nazionalismoa izan ziren mugimendu horien ideologia-oinarriak.

Independentziaren bigarren etapa Argentinan hasi zen. Tucumango Biltzarrean 1816an independentzia.

Independentziak:

• Txile 1818an.
• Kolonbia 1819an.
• Peru 1821an.
• Mexiko 1821an.
• Bolivarrek Ayacuchoko Gudua 1824an.